سوره البقره ( 2): آیه 107
اشاره
( لا نَصِیرٍ ( 107 اَللّ مِنْ وَلِیٍّ وَ
ا لَکُمْ مِنْ دُونِ هِ اتِ وَ اَلْأَرْضِ وَ م ماو اَللّ لَهُ مُلْکُ اَلسَّ
أَ لَمْ تَعْلَمْ أَنَّ هَ
[ترجمه]
آیا نمیدانی که خداوند از آن او است سلطنت آسمانها و زمین و نیست غیر از خدا براي شما کسی که قیام بامر و یا مددکار
شما باشد؟
شرح لغات
ولیّ...-کسی که زمام امر در دست او است.
اللّ -غیر از خدا.
دون ه...
نصیر...-مددکار.
تفسیر
اتِ وَ الْأَرْضِ... ماو اللّ لَهُ مُلْکُ السَّ
أَ لَمْ تَعْلَمْ أَنَّ هَ
-آیا نمیدانی که سلطنت آسمانها و زمین از آن خداوند است؟ استفهام تقریري است و در حقیقت بازگشت بایجاب میکند
یعنی در حقیقت میدانی همانطوري که جریر گفته:
أ لستم خیر من رکب المطایا
( و أندي العالمین بطون راحٍ ( 1
و از این رو خطاب به پیامبر توجّه پیدا کرد.
2)و ) « ساءَ ذا طَلَّقْتُمُ النِّ ا أَیُّهَا النَّبِیُّ إِ ی» و برخی گفته اند:اگر چه خطاب به پیامبر است و لیکن منظور تمامی امّت است مانند آیۀ
مانند آن گفتار کمیت است در ستایش پیامبر:
ص : 306
1) شما بهترین کسی هستید که مرکبهاي تندرو را سوار میشود و کف دستهاي شما از نظیر خیر وجود از کف دستهاي -1
جهانیان برتر است.
2) سوره 45 آیه 1 اي پیامبر هنگامی که زنها را طلاق میدهید. -2
لجّ بتفضیلک اللّسان و لو
اکثر فیک الضّجاج و اللّجب
و قیل افرطت بل قصدت و لو
عنّفنی القائلون او ثلبوا
انت المصفّی المهذّب المحض
( فی النسبه ان نض قومک النسّب ( 1
پس کلام خویش را بصورت خطاب به پیامبر قرار داد و منظور اهل بیت او است زیرا که هیچیک از مسلمانها ستایش کنندة
پیامبر را دچار اشتباه نمیداند و داد و فریاد در زیادي مدح او ندارد.
پس مثل اینکه فرموده:آیا نمیدانی اي انسان که سلطنت آسمانها و زمین از آن خداوند است زیرا که او هستی دهندة آنها و هر
چه در آنها است.
لا نَصِیرٍ... اللّ مِنْ وَلِیٍّ وَ
ا لَکُمْ مِنْ دُونِ هِ وَ م
-و نیست براي شما غیر از خدا کسی که قیام بامر شما کند و مددکار شما باشد.
در این جمله بعنوان تعظیم و بزرگ شمردن « جمع » کسی که خطاب در آیه را متوجه شخص پیامبر میداند عقیده دارد که ضمیر
ارزش او است،و کسی که خطاب را متوجّه او و مؤمنین و یا متوجه خصوص مؤمنین میداند معناي جمله را چنین نظر
میدهد:آیا نمیدانید اي مردم که غیر از خدا کسی که قیام بامر شما کند و یا در امور شما را یاري نماید ندارید .
[ [سوره البقره ( 2): آیه 108
اشاره
( واءَ اَلسَّبِیلِ ( 108 مانِ فَقَدْ ضَلَّ سَ ی مِنْ قَبْلُ وَ مَنْ یَتَبَدَّلِ اَلْکُفْرَ بِالْإِی ما سُئِلَ مُوس أَمْ تُرِیدُونَ أَنْ تَسْئَلُوا رَسُولَکُمْ کَ
[ترجمه]
آیا اراده دارید که از پیامبر خود بخواهید مانند آنچه را از موسی خواستند،و هر که کفر را بایمان تبدیل کند از راه راست
گمراه شده است.
شرح لغات:
تسئلوا...-پرسش نمائید.
ص : 307
1) زبان در ستایش تو ستیزه کرد و اگر چه در بارة تو داد و فریاد زیاد شده است و گفته شد که از حد بیرون رفتی و لیکن -1
من میانه روي نمودم و اگر چه گویندگان مرا معیوب شمرند،تو تنها پاکیزه شده و در نسبت مهذب هستی اگر نسب بر قوم تو
ریزش کند.
ضلّ...-منحرف شد.
سواء...-عدالت،میانه،غیر.
سبیل...-راه.
داستان
در سبب نزول این آیه در میان مفسرین اختلاف است.
از ابن عباس نقل شده:رافع بن حرمله و وهب بن زید به پیامبر اسلام عرض کردند کتابی از آسمان براي ما بیاور که ما آن را
قرائت کنیم و از زمین نهرهایی را جاري کن تا ما پیروي تو کرده و تصدیق نمائیم و سپس خداوند این آیه را فرستاد.
بِاللّ وَ
أَوْ تَأْتِیَ هِ » تا آیۀ « ا حَتّ تَفْجُرَ لَن
ی نُؤْمِن لَکَ لَنْ » : حسن میگوید:منظور مشرکین عرب است که پرسش نمودند و گفتند
2)سدّي میگوید:عرب از پیامبر خواستند که خداي را براي آنان ) « ا ي رَبَّن لائِکَهُ أَوْ نَر أُنْزِلَ عَلَیْنَا الْمَ لَوْ لا » 1)و ) « لائِکَهِ قَبِیلًا الْمَ
آورد تا آشکار او را به بینند.
مجاهد میگوید:قریش از محمّد خواستند:کوه صفا را براي آنان طلا کند فرمود:آري لیکن این جریان همانند داستان مائده
پیروان عیسی خواهد بود پس برگشتند.
ابو علی جبائی میگوید:روایت شده که گروهی از پیامبر خواستند براي آنها ذات انواط-درختی که آن را پرستش میکردند و
میوه و سائر خوردنیها را بآن آویزان مینمودند-قرار دهد همانطوري که مشرکین دارا بودند و همانطوري که از موسی خواستند
براي آنها خدایی مانند خدایان آنها اختیار کند.
ص : 308
94 :و گفتند ما بتو ایمان نمیآوریم تا از زمین چشمه اي را براي ما بیرون نیاوري و یا اینکه -93- 1) سوره 17 آیات 92 -1
باغستانی از خرما و انگور داشته باشی و نهرها در میان آن جاري سازي و یا آسمان را همانطوري که می پنداري بر سر ما پاره
پاره کنی و یا خدا و ملائکه را بعنوان شاهد بیاوري.
2) سورة 25 آیه 23 چرا ملائکه بر ما نازل نمیشود و یا پروردگارمان را نمی بینیم -2
تفسیر
اشاره
ی مِنْ قَبْلُ... ما سُئِلَ مُوس أَمْ تُرِیدُونَ أَنْ تَسْئَلُوا رَسُولَکُمْ کَ
-آیا اراده دارید از پیامبر خودتان-محمّد-بخواهید همانطوري که از موسی خواسته شد.
یعنی اموري که ممتنع است و با تحکم خواسته میشود.
مانِ... وَ مَنْ یَتَبَدَّلِ الْکُفْرَ بِالْإِی
-و کسی که کفر را بایمان تبدیل کند.
و انکار بخداوند و نشانه هاي او را به تصدیق و اعتراف باو تبدیل نماید و امور ممتنع را با اصرار از پیامبر درخواست نماید و
بعد از روشن شدن حقیقت با دلیل و برهان درخواست اموري که بدرد او نمی خورد کند.
واءَ السَّبِیلِ... فَقَدْ ضَلَّ سَ
-از راه راست منحرف گردیده.
از راه عدالت برکنار شده.
و برخی گفته اند:از راه مستقیم منحرف گردیده.
و پاره اي گفته اند:از وسط راه دور شده زیرا که وسط راه از سائر اطراف بهتر است.
ارتباط این آیه با آیۀ پیشین
آیه گذشته دلالت کرد بر اینکه خداوند در آیاتی که میفرستد و یا نسخ میکند اختیار مینماید آنچه را که داراي مصلحت بیشتر
و در هر حال نافعتر است از این جهت خداوند در این آیه میفرماید:آیا شما راضی و خشنود باین امر نیستید؟و بچه علت امور
ممتنع را اختیار می نمائید با اینکه خدا ذینفع را براي شما انتخاب مینماید پس هر گاه پیامبر آیه اي را بعنوان حجّت و دلیل
آورد هیچکس را نه اعتراض سزاوار است و نه اصرار ورزیدن زیرا که بعد از روشن شدن حقیقت این نوع از پرسشها اشتباه
کاري و تلبیس است .
ص : 309
[ [سوره البقره ( 2): آیه 109
اشاره
ا تَبَیَّنَ لَهُمُ اَلْحَقُّ فَاعْفُوا وَ اِصْ فَحُوا کُفّ حَسَداً مِنْ عِنْدِ أَنْفُسِهِمْ مِنْ بَعْدِ م
مانِکُمْ اراً ابِ لَوْ یَرُدُّونَکُمْ مِنْ بَعْدِ إِی وَدَّ کَثِیرٌ مِنْ أَهْلِ اَلْکِت
( ی کُلِّ شَیْءٍ قَدِیرٌ ( 109 اَللّ عَل
اَللّ بِأَمْرِهِ إِنَّ هَ
حَتّ یَأْتِیَ هُ
ی
[ترجمه]
دوست دارند گروه زیادي از اهل کتاب که شما را بسوي کفر برگردانند از روي حسدي که از پیش آنها است بعد از آنکه
حق براي آنان آشکار گردید پس شما-مؤمنین- عفو کنید و بگذرید از ایشان زیرا که خداوند بر هر چیزي قادر است.
شرح لغات
حسد...-ارادة از بین رفتن نعمت دیگران.
اصفحوا...-بگذرید.
داستان
ابن عباس میگوید:آیۀ شریفه در بارة حیی بن اخطب و برادرش-ابی یاسر بن اخطب-وارد شد هنگامی که آن دو وارد بر پیامبر
شدند در حالی که پیامبر وارد مدینه شده بود،پس از خروج از حیی بن اخطب پرسیده شده:آیا او پیامبر است؟گفت او همان
پیامبر است.پرسیدند:از او چه چیز نزد تو است؟گفت دشمنی تا هنگام مرگ،و این همان کسی است که پیمان شکنی کرد و
آتش جنگ احزاب را بر افروخت زهري میگوید:آیه شریفه در بارة کعب بن الاشرف نازل شد.
حسن میگوید:در مورد گروه یهود وارد شد.
تفسیر
خداوند از رازهاي یهود پرده برداري نموده و فرمود:
ابِ... وَدَّ کَثِیرٌ مِنْ أَهْلِ الْکِت
-دوست دارنده گروه زیادي از اهل کتاب.
مانند حیی بن اخطب و کعب بن اشرف و نظائر آنها.
لَوْ یَرُدُّونَکُمْ...
برگردانند شما را اي گروه مؤمنین.
کُفّ حَسَداً...
مانِکُمْ اراً مِنْ بَعْدِ إِی
بعد از ایمان آوردن شما بسوي کفر از روي حسد.
ص : 310
نسبت بپاداش و خیري که خداوند براي شما آماده کرده است.
اللّ بن سلام و کعب الاحبار.
شده این است که برخی از اهل کتاب ایمان آوردند مانند عبد ه « کثیر » و علت اینکه در آیه تعبیر به
و برخی گفته اند:انگیزة حسادت یهود نسبت به مسلمین این بود که خداوند پیامبري را در آنان قرار داد و ریاست و حکومت
را از یهود زائل کرد.
مِنْ عِنْدِ أَنْفُسِهِمْ...
از پیش خودشان.
زیرا که حسادت انسان امکان ندارد که از غیر خود او باشد. « حسداً » تعلق دارد نه به « ودّ » زجاج میگوید:این کلمه به
1)و ) « احَیْهِ طائِرٍ یَطِیرُ بِجَن لا وَ » .. تعلق داشته باشد و منظور تأکید است مانند آیه شریفه « حسداً » دیگران گفته اند:ممکن است به
احتمال وجه دیگري میرود و آن این است:که یهود چون کفر و نافرمانی را بخدا نسبت میدادند خداوند در مقام تکذیب آنان
فرمود:که این امور از خود آنان سرچشمه میگیرد.
ا تَبَیَّنَ لَهُمُ الْحَقُّ... مِنْ بَعْدِ م
-بعد از آنکه حق براي آنان آشکار گردید.
ابن عباس و قتاده و سدي میگویند:بعد از آنکه روشن شد محمّد پیامبر خدا و اسلام دین خدا است.
فَاعْفُوا وَ اصْفَحُوا...
-پس عفو کنید و بگذرید از ایشان.
و برخی گفته اند:منظور این است:رها کنید ایشان را زیرا که آنها از دائرة قدرت خدا بیرون نیستند و او را عاجز نتواند کرد.
و علت اینکه مؤمنین مأمور بعفو و گذشت شدند با اینکه آنها مقهور و مغلوب بودند این بود که گروه زیادي از آنها در عشیره
و قبیلۀ خویش عزیز و محترم بودند و میتوانستند از کفار انتقام بگیرند از این رو خداوند آنان را مأمور گذشت و عفو کرد و
اگر چه قدرت داشتند.
اللّ بِأَمْرِهِ...
حَتّ یَأْتِیَ هُ
ی
-تا اینکه خداوند دستورش را بیاورد.
ص : 311
1) سوره 6 آیۀ 38 :و نه پرنده اي که با دو بال خویش میبرد. -1
ابو علی میگوید:منظور از امر فرمان خداوند است در بارة کیفر دادن خود او است و سپس خداوند فرمان خود را صادر فرمود:
.(1) « لا یُؤْمِنُونَ اتِلُوا الَّذِینَ ق»
ابن عباس میگوید:منظور از امر آیۀ کشتن و اسیر کردن بنی قریظه و تبعید بنی النضیر است.
لا اتِلُوا الَّذِینَ ق» : قتاده و ربیع و سدي میگویند:منظور از امر فرمان قتال و جنگ است زیرا که آنها گفته اند:این آیه بسبب آیۀ
2)نسخ شده است. ) « لا بِالْیَوْمِ الْآخِرِ بِاللّ وَ
یُؤْمِنُونَ هِ
3)نسخ شده است. ) « فَاقْتُلُوا الْمُشْرِکِینَ حَیْثُ وَجَدْتُمُوهُمْ » : و برخی گفته اند:این آیه بسبب آیۀ
اللّ علیه روایت شده است که فرمود:پیامبر اکرم مأمور، بجنگ و کشتن نشد و مأذون در آن قرار نگرفت تا
از امام باقر صلوات ه
4)را نازل و شمشیر را حمائل او کرد. ) « اتَلُونَ بِأَنَّهُمْ ظُلِمُوا أُذِنَ لِلَّذِینَ یُق » : اینکه جبرئیل این آیه
ی کُلِّ شَیْءٍ قَدِیرٌ... اللّ عَل
إِنَّ هَ
-خداوند بر هر چیزي قادر است.
در آن سه قول است:
-1 ابو علی میگوید:منظور قدرت کیفر دادن آنان است زیرا که او بر هر چیزي قادر است.
-2 زجاج میگوید:منظور قدرت او است بر اینکه مردم را بدین خود دعوت نموده و آنچه که با حکمت و مصلحت موافقتر
است بر طبق خواستۀ خود مردم را مأمور سازد و زمانی مردم را بعفو و گذشت و زمان دیگر بکیفر دادن امر کند.
ص : 312
1) سوره 9 آیه 29 مقاتله کنید آنهایی را که ایمان نمی آورند. -1
2) سوره 9 آیه 29 پیکار و مقاتله کنید آنهایی را که ایمان بخدا و بروز جزا نمیآورند -2
3) سوره 9 آیۀ 5 بکشید مشرکین را هر کجا یافتید ایشان را. -3
4) سوره 26 آیۀ 39 به آنهایی که کفار با آنها کارزار کرده اند دستور کارزار داده شد زیرا که آنان ستمدیده هستند. -4
مؤمنین را مأمور به تأخیر و مهلت دادن کرد از اینرو فرمود:خداوند قادر است آنان « فَاعْفُوا وَ اصْ فَحُوا » -3 چون خداوند بسبب
را کیفر دهد و در دنیا شما را مأمور قتال آنها و در آخرت خود متصدي کیفر شود .
[ [سوره البقره ( 2): آیه 110
اشاره
( ما تَعْمَلُونَ بَصِیرٌ ( 110 اَللّ بِ
اَللّ إِنَّ هَ
ا تُقَدِّمُوا لِأَنْفُسِکُمْ مِنْ خَیْرٍ تَجِدُوهُ عِنْدَ هِ کاهَ وَ م لاهَ وَ آتُوا اَلزَّ وَ أَقِیمُوا اَلصَّ
[ترجمه]
و بپاي دارید نماز را و بپردازید زکاه را و آنچه را که بنفع خودتان از خیر و نیکی از پیش میفرستید می یابید آن را نزد
خدا،خداوند اعمال شما را می بیند.
تفسیر
کاهَ... لاهَ وَ آتُوا الزَّ وَ أَقِیمُوا الصَّ
-و بپاي دارید نماز را و بپردازید زکاه را.
چون خداوند مؤمنین را فرمان داد که از کفار صرف نظر نموده و بگذرند و تحمّل این معنی با شدّت دشمنی یهود و دیگران
نسبت به مسلمین مشکل بنظر میرسید از اینرو آنان را دستور داد که در برابر این مشکل از نماز و روزه استمداد کنند و کمک
بجویند زیرا که آنها-علاوة بر ثواب و پاداشی که در برابر آنها مقرّر گردیده- مسلمین را در راه رسیدن بفضیلت صبر و
.(1) « لاهِ وَ اسْتَعِینُوا بِالصَّبْرِ وَ الصَّ » : بردباري کمک مینمایند همانطور که خداوند در جاي دیگر فرمود
ا تُقَدِّمُوا لِأَنْفُسِکُمْ مِنْ خَیْرٍ... وَ م
-آنچه را که بنفع خودتان از خیر و نیکی از پیش میفرستید.
منظور از خیر:فرمانبرداري و نیکی کردن و کردار شایسته است.
اللّ
تَجِدُوهُ عِنْدَ هِ...
-می یابید آن را نزد خدا.
می یابید پاداش آن را که نزد خدا آماده شده است.
و برخی گفته اند:معناي آن این است می یابید آن خیر را در نزد خدا محفوظ و ثبت شده براي پاداش و جزا دادن.
و این جمله دلالت دارد بر اینکه پاداش فرمانبرداریها و اعمال نیک گم نمیشود.
ص : 313
1) سوره 2 آیۀ 45 بوسیله صبر-روزه-و نماز کمک بگیرید و استعانت بجوئید. -1
و از بین نمیرود زیرا در صورت از بین رفتن یافتن آن امکان ندارد.
ما تَعْمَلُونَ بَصِیرٌ... اللّ بِ
إِنَّ هَ
-خداوند اعمال شما را می بیند.
و چیزي از اعمال شما بر او پوشیده نیست و در آتیه پاداش نیکیها و کیفر زشتکاریهاي شما را خواهد داد پس هنگام ارتکاب
اعمال خویشتن را نسبت بجزا و پاداش و کیفر متیقّن به بینید و بدانید کسی متصدّي این کار خواهد شد که هیچ عملی از دیدة
بصیرت او پوشیده نیست.
و این جمله-بطور غیر مستقیم-دلالت بر وعد و عید و امر و زجر دارد و اگر چه-بحسب ظاهر لفظ-اخبار از معناي دیگر است .
[ [سوره البقره ( 2): آیه 111
اشاره
( صادِقِینَ ( 111 انَکُمْ إِنْ کُنْتُمْ اتُوا بُرْه انِیُّهُمْ قُلْ ه ي تِلْکَ أَم صار کانَ هُوداً أَوْ نَ إِلاّ مَنْ
الُوا لَنْ یَدْخُلَ اَلْجَنَّهَ وَ ق
[ترجمه]
و گفتند:داخل بهشت نمیشود مگر کسی که یهودي یا نصرانی باشد،این آرزوي آنها است،بگو دلیل خویش را بیاورید اگر
راستگو هستید.
شرح لغات
هوداً...-یهودي.
برهان...-دلیل.
تفسیر
اشاره
خداوند بخشی از گفتار یهود و ادعاي باطل آنان را بیان فرمود:
ي... صار کانَ هُوداً أَوْ نَ إِلاّ مَنْ
الُوا لَنْ یَدْخُلَ الْجَنَّهَ وَ ق
-و گفتند وارد بهشت نمیشود مگر یهودي و نصرانی.
این تعبیر بنحو ایجاز است و تقدیر آن چنین است:یهود گفتند:داخل بهشت نمیشود مگر یهودي،و نصاري گفتند:داخل بهشت
بصورت « کان » گاهی در مورد یک فرد و گاهی در گروه استعمال میشود از اینرو کلمۀ « من » نمیشود مگر نصرانی و چون لفظ
مفرد آورده شد،و علت اینکه در کلام تقدیر قائل شدیم این است:که هر یک از یهود و نصاري براي دیگري شهادت به
بهشت نمیدهند پس معلوم میشود که
ص : 314
اخبار از آنها بطرز ایجاز واقع شده و در معنا هیچگونه خللی تحقق پیدا نمی کند زیرا که روشن بودن حال انسان را بی نیاز از
بیان میکند مانند قول حسان بن ثابت:
اللّ منکم
أمن یهجوا رسول ه
( و یمدحه و ینصره سواء ( 1
است لیکن چون از نظر لفظ یکسان بودند با اول بیک لفظ اکتفاء شد مانند اینکه از « و من یمدحه و ینصره » که تقدیر آن
گروهی خبر داده میشود لیکن در حقیقت اخبار از دو نوعی است که با یکدیگر اختلاف دارند.
انِیُّهُمْ... تِلْکَ أَم
-این آرزوي ایشان است.
قتاده و ربیع میگویند:معنا این است:این گفتار آرزوي دروغی است که از خداوند امید بر آوردن آن را دارند.
دارد-یعنی گفتارهاي باطل و نادرست. « اباطیلهم » معناي « امانیهم » مؤرج میگوید:در لغت قریش
استعمال میشود و تلاوت گفتن و قرائت « تلا » بمعناي « تمنی » و برخی گفته اند:معنا این است:این گفتارهاي ایشان است زیرا که
است.
اتُوا... -بگو بیاورید. بدون تشدید خوانده شود و لیکن با تشدید بهتر است قُلْ ه « امانیهم » و جایز است
بگو اي محمد حاضر کنید،و این دستور و فرمان نیست بلکه ناتوان کردن و انکار است یعنی چون نمی توانید براي اثبات
درستی گفتارتان دلیلی بیاورید پس بدانید که آن گفتار باطل و نادرست است.
انَکُمْ.. بُرْه
.دلیلتانرا.
حسن و مجاهد و سدي میگویند:برهان بمعناي حجت و دلیل است.
صادِقِینَ... إِنْ کُنْتُمْ
-اگر راستگو هستید.
در گفتارتان:که داخل بهشت نمیشود مگر یهودي و نصرانی.
ص : 315
1) آیا کسی که از شما پیامبر را هجو میکند با کسی که او را ستایش کرده و کمک میکند یکسان است؟ -1
آنچه از آیه استفاده میشود
-1 تقلید و پیروي از دیگران بدون دلیل و برهان فاسد است زیرا اگر تقلید جایز بود از آنها براي اثبات گفتارشان برهان
خواسته نمیشد.
-2 محاجّۀ در امر دین و تقاضاي دلیل و برهان جایز است .
[ [سوره البقره ( 2): آیه 112
اشاره
( لا هُمْ یَحْزَنُونَ ( 112 لا خَوْفٌ عَلَیْهِمْ وَ لِلّ وَ هُوَ مُحْسِنٌ فَلَهُ أَجْرُهُ عِنْدَ رَبِّهِ وَ
ی مَنْ أَسْلَمَ وَجْهَهُ هِ بَل
[ترجمه]
آري کسی که خالص گرداند خویش را براي خدا در حالی که نیکوکار باشد پاداش کردار او نزد خدا ثابت و بیم و غصه اي
براي آنها نیست.
شرح لغات:
اسلم...-خالص کرد.
وجهه...-خویشتن را.
تفسیر
خداوند گفتار آنان-یهود و نصاري-را ردّ نموده و میفرماید:
لِلّ
ی مَنْ أَسْلَمَ وَجْهَهُ هِ... بَل
-آري کسی که خالص گرداند خویش را براي خدا ابن عباس میگوید:کسی که خالص کند خویش را براي خدا به اینکه راه
خشنودي او را به پیماید.
برخی گفته اند روي خویش را متوجه فرمانبرداري خدا کند.
بعضی گفته اند:امر خویش را بخداوند واگذار نماید.
خضوع و انقیاد « اسلام » پاره اي گفته اند در برابر دستورات خداوند تسلیم و در پیشگاه او خضوع و تواضع نماید زیرا که ریشۀ
است.
خصوصیت داده شد این است که اگر به صورت در هنگام سجود بخل نورزید به دیگر اعضاء و جوارح « وجه » و علت اینکه
بخل نخواهد ورزید.
وَ هُوَ مُحْسِنٌ
:در حالی که او نیکوکار باشد.
یعنی در کردار خویش.
در اینجا ایمان است. « احسان » و برخی گفته اند:معناي
ص : 316
است. « اخلاص » و بعضی گفته اند:معناي آن
فَلَهُ أَجْرُهُ عِنْدَ رَبِّهِ...
-براي او پاداش کردارش نزد خدا ثابت است.
لا هُمْ یَحْزَنُونَ... لا خَوْفٌ عَلَیْهِمْ وَ وَ
-و بیم و غصه اي براي آنها نیست- در آخرت.
و این معنا بنا بر عقیدة کسی که میگوید:براي اهل بهشت هیچگونه بیم و ناراحتی وجود ندارد کاملا روشن و آشکار است،و
اما کسی که اعتماد دارد برخی از اهل بهشت اول بیم دارند و سپس ایمن میشوند این جمله را چنین تفسیر میکند:آنان بیم و
هراسی از پاداش اعمال خود ندارند زیرا اطمینان دارند که جزاء کردار آنها فوت نخواهد شد .
[ [سوره البقره ( 2): آیه 113
اشاره
لا الَ اَلَّذِینَ ذلِکَ ق ابَ کَ ی شَیْءٍ وَ هُمْ یَتْلُونَ اَلْکِت ي لَیْسَتِ اَلْیَهُودُ عَل صار الَتِ اَلنَّ ی شَیْءٍ وَ ق ي عَل صار الَتِ اَلْیَهُودُ لَیْسَتِ اَلنَّ وَ ق
( کانُوا فِیهِ یَخْتَلِفُونَ ( 113 ما امَهِ فِی فَاللّ یَحْکُمُ بَیْنَهُمْ یَوْمَ اَلْقِی
یَعْلَمُونَ مِثْلَ قَوْلِهِمْ هُ
[ترجمه]
و یهود گفتند:نصاري بر چیزي استوار نیستند-دین ندارند،و نصاري گفتند:یهود بر چیزي استوار نیستند در حالی که همه
تلاوت کتاب میکنند این چنین گفتند نادانان مانند گفتار ایشان-یهود و نصاري-پس خداوند حکم میکند میان ایشان در روز
قیامت در آنچه اختلاف دارند
داستان
ابن عباس میگوید:هنگامی که هیئت نصاراي نجران وارد بر پیامبر خدا شدند در همان هنگام دانشمندان یهود نیز وارد شدند و
میان آنها در حضور پیامبر کشمکش و نزاع برخاست،رافع بن حرمله-که یکی از یهود بود-گفت شما چیزي نیستید و پیامبري
عیسی و کتاب انجیل را انکار نمود،سپس یکی از نصاري گفت:یهود چیزي نیستند و پیامبري موسی و کتاب تورات را انکار
کرد،و خداوند این آیه را نازل فرمود.
ص : 317
تفسیر:
سپس خداوند اختلاف میان اهل کتاب را با اینکه تلاوت میکنند کتاب را- بیان کرده و فرمود:
ی شَیْءٍ... ي عَل صار الَتِ الْیَهُودُ لَیْسَتِ النَّ وَ ق
-و یهود گفتند:نصاري-در تدین بنصرانیّت-بر چیزي استوار نیستند.
ی شَیْءٍ... ي لَیْسَتِ الْیَهُودُ عَل صار الَتِ النَّ وَ ق
-نصاري گفتند:یهود-در تدین بیهودیّت-بر چیزي استوار نیستند.
ابَ... وَ هُمْ یَتْلُونَ الْکِت
-در حالی که کتاب را تلاوت مینمایند.
و در آن دو وجه است:
-1 در این جمله حلّ این اشکال است:که چرا اهل کتاب روش اسلام را انکار نموده در حالی که آنها تلاوت کتاب مینمایند و
جواب آن این است که تنها تلاوت کتاب نمیتواند انکار آنان را تصحیح نماید و لازم است برهان و دلیلی وجود داشته باشد
زیرا که آنان یکدیگر را نیز انکار مینمایند و سپس خداوند بیان نمود که روش مشرکین عرب و عموم آنهائیست که کتاب
ندارند و همه دین اسلام را انکار نموده و باور ندارند.
-2 این جمله در صدد نکوهش آنهائیست که از روي عناد انکار میکنند دین اسلام را و در حقیقت خداوند میفرماید دانش
چنین کسی براي او فائده اي ندارد زیرا که در انکار حقّ و نپذیرفتن دین اسلام با نادانی که از کتاب بهره اي ندارد یکسان
است.
لا یَعْلَمُونَ مِثْلَ قَوْلِهِمْ... الَ الَّذِینَ ذلِکَ ق کَ
-این چنین گفتند نادانان مانند گفتار ایشان-یهود و نصاري- سدي و مقاتل میگویند:مشرکین عرب که سر تا پا نادان و کتابی
ندارند در برابر محمّد و یارانش همان گفتار یهود و نصاري را گفتند و تصریح نمودند که آنان دینی ندارند.
ص : 318
و بعضی گفته اند:معناي جمله این است:مشرکین عرب گفتند:تمام پیامبران و پیروان آنان راه خطا پیموده و چیزي نیستند پس
با شما اي گروه یهود در انکار از روي جهل و نادانی یکسان و مساویند.
و برخی گفته اند:این گروهی که نادانند امتهایی بودند پیش از یهود و نصاري و قبل از تورات و انجیل مانند قوم نوح و عاد و
ثمود که آنان نیز به پیامبران خود گفتند:شما چیزي نیستید و این تفسیر از عطا حکایت شده.
قالت » در « یهود » و پاره اي گفته اند:صحیحترین تفسیر این است که منظور از این گروه نادانان پیشینیان از یهود و منظور از
یهود هم زمان پیامبر اسلام است زیرا که خداوند گفتار اهل باطلی را در برابر اهل باطل دیگر نقل فرمود جایز نیست که « الیهود
گفتار اهل باطلی در برابر صاحب حق عطف بر آن شود.
کانُوا فِیهِ یَخْتَلِفُونَ... ما امَهِ فِی فَاللّ یَحْکُمُ بَیْنَهُمْ یَوْمَ الْقِی
هُ
-پس خداوند حکم میکند میان ایشان در روز قیامت در آنچه اختلاف دارند.
در آن چند وجه است:
-1 حسن میگوید:حکم خداوند میان آنان این است که همگی را تکذیب و وارد آتش کند.
-2 ابو علی میگوید:حکم خدا میان آنان این است که از ستمکاري که بدون دلیل و برهان تکذیب میکند بنفع ستمدیده
تکذیب شده انتقام گیرد.
-3 زجّ اج میگوید:حکم خدا این است:که بنمایاند بآنان هر که را آشکار وارد بهشت میکند و هر که را آشکار وارد جهنم
مینماید و این تنها حکمی است که در روز قیامت نزاع و کشمکش را بر طرف میسازد زیرا هر گروهی بجایگاه خویش وارد
میشوند اما حکمی که مربوط به خداوند آن را روشن کرده و بوسیلۀ دلیلهاي آشکار مسلمین و ناتوان بودن مردم از اینکه
مانند قرآن کتابی بیاورند کاملا بیان کرده است.
ص : 319
ص : 320
درباره